COPD - Przewlekłe obturacyjne schorzenie dolnych dróg oddechowych

​

Określane też jako:

​

• dychawica oskrzelowa,

• przewlekłe zapalenie oskrzeli,

• astma koni,

• rozedma płuc.

 

 

Przyczyny:

​

• uwarunkowania genetyczne np. alergie (rożnego rodzaju);

• czynniki infekcyjne (zakaźne): uszkodzenie nabłonka dróg oddechowych, spowodowane zakażeniem wirusowym, prawdopodobnie umożliwia lepszy kontakt alergenów z głębszymi warstwami śluzówki układu oddechowego i tym samym łatwiej dochodzi do uczulenia;

• czynniki psychiczne: konie ze zwiększonym napięciem układu wegetatywnego (wegatoniczne);

• hipowitaminoza A i D;

• schorzenia pasożytnicze;

• czynniki zoohigieniczne i środowiskowe (pylista karma, siano, słoma wilgotna ściółka idealna do rozwoju grzybów, kurz stajenny);

• Kurz stajenny zawiera mikroorganizmy, które mogą spowodować zapalenie oskrzeli (bronchitis) i oskrzelików (bronchiolitis). Ponadto bardzo drobne cząsteczki kurzu podrażniają i uszkadzają nabłonek dróg oddechowych powodując kaszel.

• Reakcja organizmu

 

Badania naukowe wykazały wrażliwość koni na zarodniki grzybów, szczególnie aspergillus fumigatus i micropolyspora faeni, znajdujących się w dużych ilościach w źle wysuszonym sianie i słomie. Gdy zarodniki te dostaną się do dróg oddechowych, pobudzają normalnie działające mechanizmy obronne. Układ immunologiczny reaguje produkcją specyficznych przeciwciał IgE.

 

Unoszące się we wdychanym przez konie powietrzu bardzo drobne cząstki alergizujące docierają do oskrzeli i oskrzelików i powodują reakcję zapalną oraz skurcz oskrzelików.

 

Wywołane reakcją alergiczną zapalenie błony śluzowej powoduje gromadzenie się dużej ilości śluzu w oskrzelikach, oskrzelach i tchawicy. Zapalenie i w wyniku jego uszkodzenie śluzówki, powoduje odsłonięcie oraz drażnienie zakończeń nerwów odpowiedzialnych za skurcz oskrzelików. Ulega również zaburzeniu przesuwanie wydzieliny z oskrzelików przez aparat rzęskowy błony śluzowej z powodu spowolnienia ruchu rzęsek oraz zmniejszenia się ich ilości. Zapalnie zmieniony śluz nie jest skutecznie przesuwany do gardła i zalega w drogach oddechowych. Zmniejszenie średnicy oskrzelików w wyniku nagromadzenia się wydzieliny i skurczu utrudnia dopływ powietrza, tym samym tlenu, do płuc. Zwierzę zaczyna głębiej i szybciej oddychać. Zatykane wydzieliną zapalną oskrzeliki, obkurczone, utrudniają wydalenie powietrza z pęcherzyków płucnych, które przy każdym wdechu coraz bardziej powiększają się. Po przekroczeniu pewnych granic wytrzymałości ściany pęcherzyków na rozciąganie następuje ich pękanie i łączenie się w większe jamy. Dochodzi wówczas do powstania rozedmy płuc, stąd dawna nazwa COPD. Porozrywane i połączone ze sobą pęcherzyki płuc mają mniejszą powierzchnię kontaktu naczyń kapilarnych z wdychanym powietrzem niż w prawidłowych płucach i koń ratując się przed niedotlenieniem wzmaga głębokość oddechów i ich częstotliwość. Płuca przy rozedmie tracą w dużym stopniu swoją sprężystość i koń musi włączyć pracę mięśni brzusznych, żeby wspomóc usunięcie zalegającego w rozszerzonych pęcherzykach powietrza.

 

Wzmożone i utrudnione oddychanie zwiększa zapotrzebowanie konia na tlen nawet w spoczynku, tym samym przyczynia się znowu do dalszego pogłębiania i przyspieszania oddechów. Uszkodzenie tkanki płucnej powoduje zaburzenia krążenia w płucach, w wyniku czego dołączają się objawy wzmożonej pracy serca, a po przekroczeniu pewnych granic, objawy niewydolności serca.

 

W pewnym stadium choroby praca mięśni oddechowych i mięśni brzusznych wspomagających wydech nie jest już na tyle wystarczająca, aby zapewnić zwierzęciu dostateczną wymianę gazową i następuje niedotlenienie krwi, przejawiające się sinicą. Nadmierny i ciągły wysiłek mięśni związany z utrudnionym oddychaniem może przekroczyć możliwości dostarczenia energii w pokarmie, powodując chudnięcie zwierzęcia.

Przy dalszym pogłębianiu się choroby praca mięśni związanych z oddychaniem oraz praca mięśnia sercowego wymaga większej dostawy tlenu niż jest to możliwe przy takim uszkodzeniu płuc i zwierzę dusi się, jeżeli przedtem nie padnie z powodu niewydolności krążenia.

 

 

Objawy choroby

 

 

COPD, choroba w klasycznej formie pojawia się zwykle u koni starszych niż 5 lat, ale obserwuje się też sporadycznie jej wystąpienia nawet u trzylatków i młodszych.
U koni obserwuje się wyciek z nosa wydzieliny śluzowej, śluzowo-ropnej, z obu nozdrzy, kaszel, przyspieszenie oddechów. Nozdrza wyraźnie rozszerzają się przy każdym oddechu, nawet po niewielkim wysiłku. Kaszel i wydzielina pojawia się początkowo tylko w trakcie wysiłku lub po wyjściu zwierzęcia ze stajni, szczególnie jeżeli lubi pobrykać i wytarzać się na suchym padoku. Potem właściciel zauważa wyraźnie szybsze męczenie się konia, nawet przy wykonywaniu lekkiej pracy, dłuższy powrót do normy liczby oddechów po zakończeniu wysiłku, częstszy kaszel i wzmożoną ilość wydzieliny z nosa oraz silne rozszerzenie się nozdrzy.

 

Pogłębianie się procesu chorobowego powoduje wystąpienie wyraźnej duszności. Koń szybciej i głębiej oddycha, wydech jest dwufazowy, po ruchu klatki piersiowej następuje skurcz mięśni brzucha wspomagający wydychanie powietrza. Koń bardzo szybko męczy się i nie może już wykonywać żadnej pracy bez zmęczenia. Może pojawiać się blade, a potem sine zabarwienie śluzówek.

 

Jeżeli nie będzie podjęte intensywne leczenie, to następnie pojawią się obrzęki napletka lub okolicy wymienia, świadczące o zaburzeniach krążenia. Kolejnym etapem choroby będzie chudnięcie zwierzęcia, które zapowiada końcowe stadium choroby - silną duszność, sinicę i padnięcie zwierzęcia.

 

Opisywany przebieg choroby jest zwykle podobny u wszystkich koni chorujących na COPD, u poszczególnych zwierząt inny jest tylko czas pojawiania się kolejnych etapów schorzenia. U niektórych koni choroba przebiega łagodnie i tylko upośledza sprawność konia, ale około 20% chorych zwierząt, jeżeli nie są właściwie leczone, pada z powodu niewydolności oddechowo-sercowej.

 

 

Wyróżnia się trzy stopnie zaawansowania choroby, które są rozróżniane na podstawie poniżej opisanych objawów:

 

 

I Stopień

​

• poprawna tolerancja wysiłkowa;

• od czasu do czasu kaszel, ale może go nie być;

• lekka rozedma pęcherzykowa - minimalne przesunięcie do tyłu granicy płuc;

• test lobelinowy - 1-2 ml/100kg i.v. po nim głośniejszy szmer pęcherzykowy;

• endoskopia - mała ilość wydzieliny w tchawicy;

• badania popłuczyn z thcawicy (TBS) > neutrofili (16-30%) makrofagi i eozmofile. Nie stwierdzono bazofili;

• gazometria krwi tętniczej - małego stopnia niewydolność oddechowa: obniżone jest ciśnienie parcjalne O2, ale nie ma wzrostu CO2 (norma 95-105, tu jest 90-95);

• różnica ciśnień opłucnowych - Ppl badany w przełyku: badanie w przełyku (Ppl norma poniżej 30mm H2O, przy COPD 30-70mm H2O;

• RTG - brak jest zmian przy I stopniu COPD

 

 

II Stopień

​

• spadek tolerancji wysiłkowej;

• przewlekły kaszel - nie ma podwyższonej temperatury i wypływów z nosa;

• tylna granica płuc przesunięta do tyłu na szerokość dłoni;

• test lobelinowy - słyszalne rzężenie przed i po teście;

• endoskopia - zwiększona ilość wydzieliny w tchawicy;

• badania popłuczyn z tchawicy - jak w I stopniu;

• RTG +/- zwłóknienia, cień oskrzelików;

​

III Stopień

​

• maksymalne obniżenie tolerancji wysiłkowej;

• przewlekły kaszel;

• wyraźne przesunięcie tylnej granicy płuc;

• opukiwanie płuc - wypuk zajawny, zwiększona powietrzność;

• bardzo duża ilość wydzieliny w tchawicy (TBS-80-90% neutrofile + zmienione komórki nabłonka);

• zwężenie oskrzeli przy wydechu;

• ciśnienie parcjalne O2<80 ale kwasica wyrównana, Ppl 80-100;

 

 

Leczenie

​

Najczęściej COPD może się cofnąć jeżeli jest właściwie leczone, przy zastosowaniu prawidłowego utrzymania stajennego oraz terapii i koń może wrócić do pracy.

Leczenie polega na zmniejszeniu stanu zapalnego, zwiększeniu szybkości usuwania wydzieliny zapalnej i rozszerzeniu oskrzelików. Osiąga się to przy zastosowaniu różnych leków, dobieranych do każdego przypadku indywidualnie.

 

Terapia farmakologiczna (leki)

Zależeć będzie ona od tego, jaka jest główna przyczyna problemu tzn. czy występuje skurcz oskrzeli zwężających drogi oddechowe, czy też nagromadzony jest wysięk lub te czynniki te występują łącznie. Jednak należy pamiętać, że większość leków podawanych przy COPD ma działanie doraźne, znacznie obciąża organizm koni i jest bardzo kosztowne.

 

 

Alternatywne metody walki z COPD:

​

Laseropunktura – bezinwazyjna metoda naświetlania punktów akupunkturowych, której efekty widoczne są już nawet od pierwszego zabiegu. Skierowana na COPD poprawia parametry spirometryczne, ma pozytywny wpływ na funkcjonowanie i czynność wentylacyjną płuc U wielu koni za zachodzie poddawanych tej metodzie objawy COPD ustąpiły w znaczącym stopniu, dzięki czemu mogły wrócić do normalnego użytkowania. 80% koni z COPD po zabiegach laseropunktury nie wymaga leczenia farmakologicznego,

 

Magnetoterapia – terapia zmiennym polem magnetycznym, ponieważ działa już na poziomie komórkowym (przenika przez wszystkie komórki) znacznie wspomaga leczenie COPD. Magnetoterapia prowadzi do zwiększenia ilości tlenu we krwi co jest bardzo znaczące w przypadku niedoborów spowodowanych przez COPD.

 

 

U wielu koni objawy ustępują całkowicie, jeżeli wypuścimy je na zewnątrz na min. 3 miesiące. Jednakże przy ponownym wprowadzeniu ich do środowiska stajennego często objawy nawracają.

 

 

Leczenie może być tylko wtedy skuteczne i opłacalne, jeżeli zwierzęciu zapewni się środowisko bez obecności alergenów w powietrzu.

 

 

Stajnia

​

Koń musi przebywać w dobrze wentylowanej stajni, gdzie nie ma kontaktu ze słomą, a pasza jest moczona w wodzie przed podaniem wszystkim przebywającym razem zwierzętom. Dopiero wtedy można liczyć na skuteczne leczenie, powrót do zdrowia i odzyskanie w dużym stopniu poprzedniej sprawności.

 

Jak wspomniano wyżej - wszystko jednak zależy od momentu podjęcia leczenia. Zbyt późne rozpoczęcie fachowego leczenia może nie doprowadzić do odzyskania pełnej formy ze względu na trwałe uszkodzenie tkanki płucnej.

 

Najważniejsze to sucha, dobrze przewietrzona stajnia. Powinna mieć na tyle sprawną wentylację, by zachodziła w niej w ciągu godziny 6-krotna wymiana powietrza, co oznacza, że oprócz drzwi powinien znajdować się tam wlot i wysoko umieszczony wylot powietrza.

 

Stajnia powinna być pozbawiona kurzu i pajęczyn.

Zalecanym rozwiązaniem budowy boksu (lub stajni) jest - typ angielski, czyli taki, żeby koń miał możliwość "wystawiania" głowy na zewnątrz budynku, co doskonale ogranicza "wdychanie" kurzu i powietrza stajennego

 

 

Ściółka

​

Dla koni cierpiących na COPD nie do zaakceptowania jest stosowanie słomy jako ściółki. Alternatywą jest pocięty papier, torf lub (najlepiej) trociny. Należy usuwać całą mokrą ściółkę, ponieważ po kilku dniach nasiąknięty moczem papier może stać się idealnym podłożem do rozwoju grzybów i tym samym do produkcji zarodników.

Głęboka ściółka nie jest odpowiednia dla koni z COPD!

 

 

Pasza

​

Zamiast siana można stosować, nie zawierające zarodników, pełnodawkowe granulaty i sianokiszonki. Obie te pasze są drogim sposobem żywienia, a granulaty mogą powodować nudzenie się konia i problem związany z brakiem pasz objętościowych diecie. Sianokiszonkę należy przechowywać w odpowiedni sposób i stosować ją w ciągu 3 dni od otwarcia pojemnika.

 

Moczenie siana

​

Czasochłonne moczenie siana jest metodą żywienia alergicznego konia pod warunkiem, że siano jest dobrej jakości. UWAGA! Metody tej nie należy używać jako sposobu poprawiania smakowitości złej jakości siana! Idealne byłoby całkowite zanurzenie siana w wodzie przez minimum 30 minut. Aktualnie przyjmuje się, że moczenie dłużej niż przez kilka godzin może być szkodliwe i niekorzystnie wpływa na jakość siana.

 

Parowanie siana

​

Ostatnio na rynku pojawiły się już parowniki do siana. Parowniki działają na zasadzie nieustannego wpuszczania pary do pojemnika, która jest podgrzewana do odpowiednio wysokiej temperatury ok. 100 st. C. Podczas parowania zachodzi cyrkulacja, która gwarantuje równomierne i całkowite parowanie całej zawartości pojemnika, średni czas procesu to od około 35 do 40 minut. Czas zależy również od ilości siana jaka znajduje się w urządzeniu, duży wpływ ma także stan w jakim jest ono parowane, np. w przypadku kostki siana proces będzie trwał dłużej niż w przypadku parowania siana luzem. Gotowy produkt można podawać koniowi od razu po zakończeniu parowania, chyba że koń lubi spożywać zimne posiłki. Parowanej zawartości nie powinno się przechowywać przez długi czas.  W trakcie parowania usuwane są wszelkie szkodliwe czynniki, przy jednoczesnym utrzymaniu wszystkich wartości odżywczych siana. Dzięki temu koń nie musi dodatkowo dostawać do posiłków suplementów diety.

Podawany owies również powinien być zwilżony.

 

 

Terapia farmakologiczna (leki)

​

Zależeć będzie ona od tego, jaka jest główna przyczyna problemu tzn. czy występuje skurcz oskrzeli zwężających drogi oddechowe, czy też nagromadzony jest wysięk lub te czynniki te występują łącznie. Większość leków podawanych przy COPD ma działanie doraźne, znacznie obciąża organizm koni i jest bardzo kosztowne.

​

Okres rehabilitacji może trwać nawet kilka miesięcy, ale jest to niezbędny czas potrzebny do powrotu do normy układu oddechowego i krążenia. Właściwe prowadzone zabiegi i ścisła współpraca fizjoterapeuty z właścicielem umożliwia większości chorych koni powrót do zdrowia i możliwość ich poprzedniego użytkowania.

Zbyt wczesne przerwanie rehabilitacji i niezapewnienie odpowiednich warunków środowiskowych powoduje w bardzo krótkim czasie ponowne wystąpienie objawów choroby.

 

 

Zapobieganie

​

• zapewnić zwierzęciu jak najwięcej świeżego powietrza;

• regularnie szczepić konia;

• regularnie odrobaczać;

• często czyścić i odkażać stajnię;

• nie potrząsać i przenosić siana w pobliżu zwierząt kaszlących;

• koniom zdrowym podawać słomę i siano tylko najlepszej jakości, nie pylące się, nie zakażone grzybami;

• moczyć/parować pasze objętościowe suche;

• nie dopuszczać w boksie do nadmiernej wilgoci ściółki;

• umożliwić koniom wystawianie głowy na zewnątrz stajni bezpośrednio z boksu (to zapewnia świeże powietrze, kiedy koń ma ograniczony dostęp do padoku);

• intensywnie leczyć wszystkie zapalenia dróg oddechowych;

• podawać paszę z ziemi (zmusza się tym samym konia do pochylania głowy, co zapewnia naturalny odpływ wydzieliny z dróg oddechowych).

 

 

Źródła:

• Płoneczka K. Krótkie kompendium wiedzy o COPD. Akademia Rolnicza, Wrocław

• Sikora J. COPD - Przewlekła obturacyjna choroba płuc. Wydział Medycyny Weterynaryjnej SGGW.

• Lisowski A. Kłopoty z oddechem. Konie i rumaki. 16.08.2005

• Inne źródła elektroniczne